Kỹ thuật hạ tầng cho cây xanh đường phố (6)

      Tài liệu do TS KTS Phó Đức Tùng cung cấp (nguyên Trưởng bộ môn Lâm nghiệp đô thị / Đại học Lâm Nghiệp)

VI. Mét sè vÊn ®Ò kü thuËt cho c©y ®¦­êng phè – Tiến sỹ Heidger

6.1. Bản chất của kỹ thuật cây xanh đường phố

Muèn ®Ò ra ®u­îc nh÷ng gi¶i ph¸p kü thuËt cho c©y xanh ®­­uêng phè, tr­uíc hÕt chóng ta ph¶i hiÓu ®­uîc nh÷ng vÊn ®Ò thuéc vÒ b¶n chÊt cña c©y xanh ®­uêng phè.

Thø nhÊt, kü thuËt h¹ tÇng cho bé rÔ

Tõ x­a ®Õn nay, c©y cèi th­uêng ®u­îc vÝ nhu­ con nguêi, víi bé rÔ lµ ch©n b¸m s©u xuèng ®Êt, cµnh l¸ v­u¬n lªn trêi. §ã còng chÝnh lµ biÓu tu­îng cña thuyÕt tam tµi, con ngu­êi ë gi÷a, ®Çu ®éi trêi, ch©n ®¹p ®Êt, d­uíi thu n¨ng l­uîng cña ®Êt, trªn n¹p tinh hoa cña trêi.

Tranh kh¾c ®ång trong cuèn  Compendium Anatomicum nova methodo institutum, Amsterdam 1696

Nhu­ng bøc tranh trªn lµ trong s¸ch gi¶i phÉu sinh lý ngu­êi, nh»m m« t¶ con ng­uêi. Khi xÐt duíi gãc ®é mét c©y xanh th× bøc tranh trªn kh«ng cßn hîp lý n÷a. NÕu mÊt c¶ hai ch©n, con ng­uêi vÉn sèng, ch¼ng qua cã thÓ kh«ng khoÎ m¹nh nhu­ x­a, nhu­ng mÊt bé rÔ th× c©y kh«ng tµi g× sèng ®­uîc, trong khi ®ã c©y bÞ chÆt cµnh chÆt ngän còng chØ nhu­ ngu­êi mÊt ch©n tay. Nh­u­ vËy, nÕu ta ®Þnh so s¸nh h×nh ¶nh mét c¸i c©y víi mét con ngu­êi th× ph¶i h×nh dung bé rÔ cña c©y gièng nhu­ c¸i ®Çu cña con ngu­êi vËy. Nãi c¸ch kh¸c, mçi c©y xanh ®Òu ®øng b»ng ®Çu, bé phËn ®Çu n·o nhÊt lµ bé rÔ n»m s©u trong ®Êt. C©y cã sèng tèt hay kh«ng mét phÇn lín lµ nhê bé rÔ.

ThÕ mµ ®èi víi c©y ®­uêng phè, chÝnh bé rÔ l¹i lµ c¬ quan gÆp ph¶i nhiÒu vÊn ®Ò nhÊt: kh«ng ®ñ ®Êt, kh«ng ®ñ dinh du­ìng, vu­íng vµo h¹ tÇng ®­uêng s¸, ®­êng ®iÖn, ®­uêng nu­íc ngÇm, ®Êt chÆt, ®Êt « nhiÔm, c»n cçi, thiÕu nu­íc hoÆc ngËp óng, c¸c t¸c ®éng c¬ häc ®Ì nÐn, chÆt ph¸ v.v. Nh÷ng ®Æc ®iÓm m«i tru­êng nµy lµ ®Æc tru­ng cña mäi ®u­êng phè vµ nã ¶nh h­uëng ®Õn bé rÔ c©y nhiÒu ®Õn møc cã thÓ nãi lµ gÇn nhu­ kh«ng mét c©y xanh nµo cã thÓ sinh tr­uëng vµ ph¸t triÓn mét c¸ch tù nhiªn ë ®ã ®u­îc. Muèn cho c©y xanh sèng ®u­îc trong m«i tru­êng hoµn toµn kh¾c nghiÖt nµy, cÇn t¹o ra mét m«i tr­uêng hoµn toµn nh©n t¹o dµnh riªng cho c©y xanh, nhu­ lµ trång c©y trong chËu ë néi thÊt. CÇn ph¶i chñ ®éng t¹o ra nh÷ng kh«ng gian ®ñ cho sù ph¸t triÓn cña rÔ, thay hoµn toµn ®Êt b»ng gi¸ thÓ nh©n t¹o, t­íi tiªu nh©n t¹o, cung cÊp chÊt dinh du­ìng, vi lu­îng nh©n t¹o, t¹o ra m«i truêng vi khuÈn vµ nÊm céng sinh nh©n t¹o, t¹o ®iÓm b¸m nh©n t¹o v.v. M«i truêng nh©n t¹o nµy cã c«ng suÊt cao h¬n nhiÒu lÇn so víi m«i truêng tù nhiªn, do ®ã kh«ng cÇn khèi l­îng lín, vµ l¹i ®¸p øng mäi nhu cÇu kü thuËt cña ®u­êng ®« thÞ. Tãm l¹i, toµn bé phÇn ch×m d­uíi ®Êt cña c©y xanh ®u­êng phè bao gåm nh÷ng gi¶i ph¸p nh©n t¹o, sö dông nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn nhÊt, hoµn toµn kh«ng cßn liªn quan g× ®Õn viÖc trång c©y tù nhiªn. §©y lµ nh÷ng gi¶i ph¸p kü thuËt träng t©m cña ngµnh l©m nghiÖp ®« thÞ, khiÕn cho ngµnh nµy kh¸c h¼n nh÷ng ngµnh nghÒ cã liªn quan ®Õn thùc vËt kh¸c.

Thø hai – v­uên ­u¬m c©y xanh ®« thÞ:
®Ó sèng ®u­îc trong m«i tru­êng hoµn toµn nh©n t¹o nhu­ vËy, l¹i ®¶m b¶o ®­uîc nh÷ng yªu cÇu vÒ c«ng n¨ng rÊt kh¾t khe cho c©y xanh ®õ¬ng phè nhu­ che bãng, t¹o c¶nh quan, an toµn, c¶i thiÖn m«i tr­êng v.v. th× nh÷ng c©y ®­uêng phè ph¶i cã sù chuÈn bÞ rÊt kü l­uìng. ChÝnh v× vËy c©y con ®Þnh trång ë ®u­êng phè ph¶i ®­uîc “huÊn luyÖn” cho thµnh thôc trong nh÷ng v­uên ­¬m. Nh÷ng tiªu chuÈn kü thuËt cña c©y khi xuÊt v­uên lµ mét ®Ò tµi quan träng thø hai cña ngµnh l©m nghiÖp ®« thÞ.

Thø ba: ch¨m sãc, c¾t tØa:

Khi ®· chuÈn bÞ ®­uîc m«i tr­êng trång, c©y trång, ta chØ viÖc ch¨m sãc c©y ®ã cho ®óng kü thuËt. Mét khi c©y ®· ®u­îc chuÈn bÞ kü l­uìng ë v­uên ­¬m th× viÖc c¾t tØa hµng n¨m gÇn nhu rÊt h¹n chÕ. Nh×n chung ®èi víi mét c©y tr­uëng thµnh hÇu nhu­ ngu­êi ta kh«ng bao giê ®éng ®Õn c¾t tØa. Tuy nhiªn vÉn cßn nhiÒu kü thuËt c¾t tØa cho mét sè tru­êng hîp ®Æc biÖt. Cã thÓ chia lµm c¾t tØa an toµn, c¾t tØa kÝch thÝch sinh tr­uëng, c¾t tØa phôc tr¸ng, c¾t tØa thÈm mü v.v. Ngoµi viÖc c¾t tØa, mét trong nh÷ng c«ng viÖc chÝnh cña ng­uêi ch¨m sãc c©y ®uêng phè lµ buéc d©y an toµn ®Ó gi¶m nguy c¬ ®æ, g·y.

Thø tu­: b¶o tån c©y cæ, c©y di tÝch

NÕu ®¶m b¶o ®­uîc ba kh©u nãi trªn, chóng ta sÏ cã mét hÖ thèng c©y ®­uêng phè lµnh m¹nh, ®Ñp ®Ï. Tuy nhiªn trong mét sè tr­êng hîp, chóng ta vÉn gÆp ph¶i vÊn ®Ò ph¶i di dêi mét c©y lín, phôc tr¸ng mét c©y cæ, c©y di tÝch hay lµ ph¶i söa ch÷a nh÷ng h¹ tÇng ®­uêng phè bÞ bé rÔ c©y lµm hu­ háng. TÊt c¶ nh÷ng c«ng viÖc söa ch÷a, phôc chÕ, b¶o tån nµy sÏ ®­uîc bµn ®Õn ë mét ch­u¬ng tiÕp.

Thø 5: qu¶n lý c©y ®« thÞ

Cuèi cïng, c©y ®« thÞ n»m trong mét mèi quan hÖ rÊt phøc t¹p vÒ sinh th¸i, kinh tÕ, v¨n hãa, lÞch sö, x· héi. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò nµy cã thÓ gép chung vµo thµnh vÊn ®Ò qu¶n lý, bao gåm c¶ kh©u thiÕt kÕ, quy ho¹ch lÉn qu¶n lý thi c«ng, duy tr×. Trong ph¹m vi h¹n hÑp cña héi th¶o nµy, chóng ta t¹m thêi g¸c chñ ®Ò nµy l¹i, chØ tËp trung vµo mÊy vÊn ®Ò kü thuËt ®· nªu trªn.

6.2. Kỹ thuật hạ tầng cho hệ rễ cây đường phố:

Trong ch­u¬ng nµy, chóng ta cÇn tr¶ lêi hai c©u hái chÝnh sau:

Mçi c©y ®­uêng phè cÇn bao nhiªu kh«ng gian cho bé rÔ?

Lµm thÕ nµo cung cÊp ®ñ ®u­îc sè kh«ng gian ®ã cho c©y trong ®iÒu kiÖn h¹n hÑp cña ®u­êng phè?

Tr­uíc tiªn, chóng ta ph¶i thèng nhÊt víi nhau mét ®iÒu r»ng gi÷a h×nh th¸i phÇn th©n t¸n trªn mÆt ®Êt cña c©y xanh vµ h×nh th¸i, diÖn tÝch bÒ mÆt cña bé rÔ ngÇm phÝa d­íi kh«ng hÒ nhÊt thiÕt cã quan hÖ víi nhau. §iÒu nµy cÇn ph¶i lµm râ v× nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cæ truyÒn cña sinh viªn chóng ta vÒ hÖ rÔ c©y ®u­îc cung cÊp tõ gãc ®é nghiªn cøu n«ng nghiÖp. Nh÷ng sinh viªn n«ng nghiÖp ®u­îc häc r»ng bé rÔ c©y ¨n qu¶ thu­êng to¶ réng gÇn mÆt ®Êt vµ tËp trung d­uíi t¸n c©y. Nh÷ng rÔ t«m chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ viÖc lÊy n­uíc vµ chÊt dinh d­uìng tËp trung ë vµnh ngoµi, du­íi mÐp t¸n. Do ®ã khi bãn thóc cho c©y ¨n qu¶, ng­uêi ta cuèc mét vßng th¼ng theo mÐp t¸n råi r¾c ph©n theo vßng ®ã. Kinh nghiÖm nµy kh«ng ph¶i lµ sai, vµ cã thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc nhu­ sau:

- Thø nhÊt lµ ®Êt trång ë c¸c trang tr¹i c©y n«ng nghiÖp thu­êng ®u­îc lµm tèt ë phÇn trªn, do ®ã phÇn trªn mµu mì, tho¸ng khÝ, t¬i xèp, v× thÕ rÔ c©y kh«ng cã lý do g× ®Ó ®©m s©u xuèng d­uíi mµ thu­êng ¨n næi.

- Thø hai lµ c¸c c©y trång tu­¬ng ®èi dµy, gÇn nhu­ khÐp t¸n, v× thÕ rÔ c©y nµo tËp trung trong khu vùc c©y ®ã, cã ¨n réng thªm còng khã cßn chÊt dinh d­uìng.

- Thø ba lµ trong ph¹m vi d­uíi t¸n, bé rÔ ®u­îc bãng r©m cña t¸n b¶o vÖ phÇn nµo chèng ¸nh n¾ng, gi÷ Èm, tr¸nh cá d¹i c¹nh tranh, do ®ã rÔ còng tËp trung nhiÒu d­uíi t¸n.

- Thø tu­ lµ ë vïng mÐp t¸n lµ n¬i nu­íc mu­a r¬i xuèng nhiÒu nhÊt, ®Êt Èm vµ c¸c chÊt h÷u c¬ ®­uîc hßa tan dÔ nhÊt nªn c¸c rÔ t«m còng cã xu hu­íng tËp trung nhiÒu ë ®©y, vµ bãn thóc ë khu vùc nµy còng lµ hiÖu qu¶ nhÊt.

- Cuèi cïng lµ kh¶ n¨ng t¸i sinh cña nh÷ng khu rÔ b¸nh tÎ lµ cao nhÊt, nÕu ta cuèc s¸t gèc ®Ó bãn ph©n th× rÔ ë ®ã giµ, khã cã kh¶ n¨ng t¸i sinh rÔ t«m. NÕu cuèc ë qu¸ xa bªn ngoµi th× rÔ qu¸ non vµ mËt ®é thÊp, tû lÖ t¸i sinh kh«ng m¹nh, mÆt kh¸c nÕu bãn ph©n ®óng vµo khu vùc toµn rÔ t«m qu¸ nhá mµ khi cuèc g©y chÊn thu­¬ng th× sÏ rÔ g©y thèi rÔ do nÊm, vi khuÈn. Cßn ë kho¶ng mÐp t¸n kh«ng ph¶i lµ ®Çu ngoµi cïng cña bé rÔ, nhu­ng nÕu cuèc ë ®©y g©y chÊn th­u¬ng bé rÔ th× rÔ t«m míi sÏ mäc ra nhanh chãng, víi sè l­uîng nhiÒu.

Nhu vËy, thãi quen bãn thóc theo vµnh t¸n cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn h×nh thøc canh t¸c c©y ¨n qu¶ trong c¸c trang tr¹i n«ng nghiÖp chø kh«ng ph¶i lµ b¶n chÊt cña c©y xanh cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt gi÷a h×nh th¸i t¸n vµ h×nh th¸i bé rÔ. Ch¼ng h¹n nÕu cã mét c©y lín mäc gi÷a mét khu vùc ®ång cá trèng th× ta sÏ thÊy rÔ cña nã táa réng h¬n rÊt nhiÒu so víi bé t¸n. NÕu mét c©y mäc s¸t bê hå th× t¸n cña nã sÏ ng¶ ra phÝa hå, cßn toµn bé sè rÔ sÏ ¨n s©u vµo ®Êt liÒn. NÕu mét c©y mäc ë vïng kh« h¹n, c»n cçi th× rÔ sÏ ®©m s©u xuèng ®Êt t×m nu­íc chø kh«ng hÒ mäc táa ra trªn bÒ mÆt.

Tãm l¹i, ta kh¼ng ®Þnh kh«ng cã mét mèi quan hÖ thiÕt yÕu nµo gi÷a h×nh th¸i t¸n vµ diÖn tÝch phñ mÆt còng nhu­ h×nh d¹ng cña bé rÔ c©y. NhËn thøc nµy lµ tèi quan träng ®èi víi kü thuËt c©y ®­uêng phè, v× trªn thùc tÕ, ta kh«ng thÓ cung cÊp cho bé rÔ mét bÒ mÆt ®Êt chiÕu tõ t¸n xuèng vµ còng kh«ng thÓ bãn c©y theo mÐp t¸n ®u­îc. NÕu thùc sù cã mèi quan hÖ gi÷a h×nh th¸i t¸n vµ h×nh th¸i rÔ th× cã nghÜa lµ ta kh«ng bao giê cã thÓ trång ®­uîc c©y ®­êng phè.

Mèi quan hÖ gi÷a t¸n vµ rÔ lµ quan hÖ thÓ tÝch. §èi víi c©y xanh b×nh th­uêng, cø 1m³ rÔ t­u¬ng ®­u¬ng víi 4- 5m³ t¸n. Cã nghÜa lµ, ®Ó nu«i sèng mét c©y gç tÇm ®¹i víi t¸n c©y to kho¶ng 1000-4000 m³ (®­uêng kÝnh t¸n kho¶ng 10m, chiÒu cao t¸n còng kho¶ng 10m, tu­¬ng øng víi chiÒu cao vót ngän kho¶ng 17-30m) th× ph¶i ®¶m b¶o cho c©y cã kho¶ng 300m³ ®Êt cho hÖ rÔ ph¸t triÓn b×nh thu­êng. Ta h×nh dung mét diÖn tÝch mÆt b»ng kho¶ng 100m2, víi tÇng canh t¸c ®Êt tèt s©u tíi 3m. §©y lµ mét thÓ tÝch gÇn nh­ kh«ng thÓ tù cã ®­uîc trong ®iÒu kiÖn ®­uêng phè.

Mét c©y gç lín cÇn 1.000 - 4.000 m3 trªn mÆt ®Êt

Mét c©y gç lín cÇn 300 m3 d­íi lßng ®Êt

Mét sè quan ®iÓm nhËn xÐt r»ng nÕu thÓ tÝch rÔ nhá ®i th× c©y sÏ ph¸t triÓn nhá, víi t¸n nhá, l¸ nhá, nhu­ng vÉn cã thÓ khoÎ m¹nh, vÝ dô ®iÓn h×nh lµ nh÷ng c©y thÕ, bonsai. §iÒu ®ã hoµn toµn ®óng, nh­ng ph¶i biÕt r»ng mét c©y bonsai cÇn ph¶i cã sù chuÈn bÞ rÊt l©u, gÇn nhu­ ngay tõ lóc n¶y mÇm víi ®iÒu kiÖn sèng kh¾c nghiÖt, chø mét c©y b×nh thu­êng ë vu­ên ­¬m ra mµ ph¶i sèng víi ®iÒu kiÖn bonsai th× sÏ chÕt. ChØ tõ giai ®o¹n tr­uëng thµnh, c©y míi cã thÓ gi÷ tr¹ng th¸i khoÎ m¹nh mµ kh«ng cÇn t¨ng thÓ tÝch rÔ. §ã lµ lý do t¹i sao ®Ó lµm bonsai ngu­êi ta thu­êng ph¶i khai th¸c c©y ph«i tõ nh÷ng vïng c»n cçi ngoµi tù nhiªn hoÆc chiÕt cµnh tõ c©y giµ. ChØ cã mét vµi loµi c©y cã kh¶ n¨ng thÝch øng nhanh víi ®iÒu kiÖn m«i tr­uêng lµ cã thÓ dÔ dµng thay ®æi kÝch th­uíc theo thÓ tÝch rÔ th«i.

ThÓ tÝch rÔ nhá dÉn ®Õn t¸n, l¸ nhá C©y Bonsai	ThÓ tÝch rÔ lín th× t¸n lín, l¸ to
Mét c©y non tõ v­ên ­u¬m b×nh th­uêng trång d­uíi ®iÒu kiÖn bonsai sÏ chÕt	C©y ®­uêng phè kh«ng ®ñ kh«ng gian dinh du­ìng còng kh«ng thÓ trë thµnh bonsai mµ sÏ bÖnh tËt.

Tõ nh÷ng nhËn xÐt trªn, chóng ta thÊy cÇn ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó më réng kh«ng gian cho bé rÔ c©y ®u­êng phè. Nguyªn lý chung nhÊt cña kü thuËt nµy lµ thay v× mét bé rÔ tr¶i réng trªn mÆt ®Êt nhu­ ngoµi tù nhiªn, chóng ta ph¶i t¹o nh÷ng kh«ng gian theo chiÒu th¼ng ®øng, nh÷ng kh«ng gian n»m ngang nhu­ng s©u du­íi lßng ®u­êng vµ tËn dông nh÷ng kh«ng gian xen kÏ gi÷a c¸c ®u­êng èng h¹ tÇng ch»ng chÞt d­uíi lßng ®Êt, nhu­ng kh«ng ®­uîc lµm ¶nh hu­ëng ®Õn nh÷ng ®u­êng èng nµy. ThÓ lo¹i kh«ng gian s©u chóng ta cã thÓ t¹m gäi lµ nh÷ng “giÕng rÔ”, lo¹i mÆt b»ng du­íi mÆt ®­êng ta cã thÓ gäi lµ nh÷ng ”th¶m rÔ ngÇm”, vµ nh÷ng ®­uêng èng dÉn rÔ ch¹y däc theo c¸c èng h¹ tÇng cã thÓ ®u­îc gäi lµ nh÷ng “®u­êng cao tèc rÔ”. Dï cho theo thÓ lo¹i nµo th× b¶n chÊt cña kü thuËt nµy vÉn lµ t¹o ra mét kh«ng gian víi nh÷ng tÝnh chÊt: giµu kh«ng khÝ, Èm, giµu dinh d­uìng theo mét h×nh d¹ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn h¹ tÇng ®u­êng phè n¬i ®ã, v× kh«ng khÝ, nuíc vµ chÊt dinh du­ìng lµ 3 yÕu tè mµ bé rÔ cÇn. Ngoµi ra, dï theo h×nh thøc nµo ®i ch¨ng n÷a th× còng ph¶i tr¸nh t×nh tr¹ng rÔ ¨n næi lªn ph¸ ®­uêng, v× vËy kiÓu g× còng ph¶i mét mÆt dÉn dô cho rÔ xuèng phÝa d­uíi vµ mÆt kh¸c t×m mäi c¸ch ng¨n c¶n cho nã kh«ng ¨n lªn phÝa trªn. §©y lµ hai vÊn ®Ò kü thuËt riªng, víi nh÷ng gi¶i ph¸p riªng sÏ ®­uîc tr×nh bµy ë ®o¹n du­íi.

Bé rÔ cña mét c©y tù nhiªn trªn ®Êt tèt mäc tr¶i réng theo mÆt b»ng
“GiÕng rÔ” – dÉn rÔ ¨n s©u	“§­uêng cao tèc rÔ” – dÉn rÔ ch¹y song song víi c¸c èng h¹ tÇng
“Th¶m rÔ ngÇm” – dÉn rÔ ¨n ngÇm du­íi lßng ®u­êng

Ba h×nh thøc më réng kh«ng gian rÔ nãi trªn cã nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt cña nã. Nh÷ng “giÕng dÉn rÔ” lµ gi¶i ph¸p côc bé cho tõng c©y, cã thÓ thùc hiÖn gÇn nhu­ bÊt kÓ lóc nµo mµ kh«ng ¶nh h­uëng ®Õn m«i tr­êng ®« thÞ xung quanh. Nhu­ng biÖn ph¸p nµy chØ cã thÓ ¸p dông ë nh÷ng n¬i cã mùc nu­íc ngÇm thÊp, v× rÔ kh«ng bao giê ¨n ®­uîc xuèng khu vùc ngËp trong nu­íc ngÇm.

Nh÷ng “th¶m rÔ ngÇm” cã thÓ biÕn toµn bé khu vùc du­íi lßng ®­êng nhùa, vØa hÌ thµnh kh«ng gian dinh du­ìng cho rÔ, nhu­ng cÇn ph¶i ®­uîc lµm b»ng mét lo¹i gi¸ thÓ ®Æc biÖt cã ®é chÞu lùc rÊt cao kh«ng th× sÏ lón ®­uêng. Lo¹i gi¸ thÓ nµy rÊt ®¾t, v× vËy viÖc t¹o kh«ng gian d¹ng th¶m rÔ ngÇm chØ cã thÓ lµm ë mét sè tr­uêng hîp ®Æc biÖt, víi møc ®é h¹n chÕ. BiÖn ph¸p nµy chñ yÕu ®­uîc thùc hiÖn khi mét ®o¹n ®u­êng nhùa ®­uîc söa ch÷a lµm míi, nhÊt lµ khi ®o¹n ®­uêng cò bÞ háng do rÔ c©y ¨n næi, b©y giê ph¶i gi÷ phÇn rÔ c©y ®ã nhung dÉn nã xuèng thÊp h¬n ®Ó khái ¶nh hu­ëng ®Õn ®­uêng.

Nh÷ng “®u­êng cao tèc rÔ” lµ d¹ng phæ cËp nhÊt, dÔ thùc hiÖn vµ còng rÎ tiÒn nhÊt. Cã ®iÒu thÓ tÝch cña nh÷ng ®­êng nµy kh«ng lín, do ®ã cÇn ph¶i lµm ®ång bé c¶ tuyÕn ®uêng míi ®¸ng kÓ chø lµm mét ®o¹n ng¾n th× kh«ng ¨n thua. ViÖc thiÕt kÕ nh÷ng ®u­êng dÉn rÔ nµy cÇn ®u­îc lµm ngay khi thiÕt kÕ ®u­êng vµ thi c«ng cïng víi nh÷ng c«ng tr×nh h¹ tÇng, cÇu cèng kh¸c.

Dï sao ch¨ng n÷a, ba h×nh thøc nãi trªn chØ kh¸c nhau vÒ mÆt h×nh d¹ng cña kh«ng gian rÔ. VÒ mÆt nguyªn t¾c, chóng ®Òu gåm nh÷ng bu­íc kü thuËt sau:

1-    §µo mét kh«ng gian trèng ®Ó rÔ c©y sÏ mäc trong ph¹m vi ®ã. Kh«ng gian nµy cã thÓ cã h×nh giÕng, m¶ng réng hay tuyÕn. Kho¶ng trèng nµy kh«ng ®u­îc ngËp n­uíc.

2-    §¶m b¶o r»ng khu vùc thµnh cña khèi rçng ®ã tu­¬ng ®èi chÆt ®Ó rÔ kh«ng mäc xiªn ra ngoµi mµ chØ tËp trung trong khu vùc rçng.

3-    R¾c xuèng ®¸y hè mét líp chÊt dô rÔ, lµ mét lo¹i gi¸ thÓ chøa l­uîng dinh du­ìng cao. Cô thÓ vÒ gi¸ thÓ nµy sÏ tr×nh bµy ë ch­u¬ng sau.

4-    C¾m nh÷ng èng th«ng khÝ tõ d­uíi hè lªn mÆt ®Êt

5-    Phñ ®Çy hè b»ng gi¸ thÓ hoÆc ®¸ d¨m, ®¶m b¶o ®é tho¸ng khÝ vµ cã tÝnh chÞu lùc ®¹t yªu cÇu víi tõng tru­êng hîp. Líp gi¸ thÓ nµy kh«ng ®­uîc chøa dinh du­ìng, tr¸nh t×nh tr¹ng rÔ ¨n næi. §èi víi nh÷ng tuyÕn dÉn rÔ nhá, cã thÓ kh«ng lÊp hè mµ chØ phñ b»ng mét líp chÊt dÎo ®Ó kh«ng gian trong r·nh cßn tèi ®a.

6-    Khu vùc ®Þnh trång c©y th× ®Æt mét “chu«ng chèng rÔ” b»ng bª t«ng, ng¨n kh«ng cho rÔ ¨n næi lªn mÆt ®Êt.

7-    Nh÷ng ®o¹n d­uíi lßng ®u­êng hoÆc d­uíi vØa hÌ th× tr¶i ®u­êng, l¸t vØa hÌ nhu­ th­uêng lªn trªn líp gi¸ thÓ chÞu lùc

8-    C¾t ®Çu èng dÉn khÝ thß lªn khái mÆt ®Êt råi ®Ëy chóng b»ng nh÷ng n¾p s¾t tho¸ng nhu­ c¸c miÖng cèng ngÇm.

§µo hè råi r¾c chÊt dô rÔ xuèng ®¸y	C¾m èng th«ng khÝ vµ ®æ gi¸ thÓ chÞu lùc lÊp hè
LÊp kÝn hè vµ ®Æt “chu«ng chèng rÔ”	L¸t g¹ch lªn vØa hÌ, Chç gèc c©y ®Ó lé gi¸ thÓ lÊp hè C¾t ®Çu èng th«ng khÝ

Mét hè trång c©y hoµn thiÖn, phñ sái.

§Ëy n¾p s¾t lªn nh÷ng ®Çu lç khÝ

6.3. Kỹ thuật giá thể cho cây xanh đường phố

 Trong phÇn trªn, chóng ta ®· ®­uîc tham kh¶o vÒ nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m më réng kh«ng gian dµnh cho bé rÔ c©y ®­uêng phè. Nhu­ng nh­ ®· ph©n tÝch, b×nh thu­êng ra mét c©y gç lín cÇn tíi 300m3 kh«ng gian cho bé rÔ. Nõu chóng ta kh«ng trång c©y lín, mµ trång c©y gç nhì th× còng cÇn hµng tr¨m mÐt khèi cho bé rÔ. §iÒu nµy cã thÓ kh¼ng ®Þnh lµ kh«ng thÓ cung cÊp ®­uîc víi mét gi¸ thµnh hîp lý, ngay c¶ khi ta ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p më réng kh«ng gian nãi trªn. Vµ còng v× vËy ngay trong phÇn kü thuËt trªn ta ®· ®Ò cËp tíi kh¸i niÖm gi¸ thÓ. Nh÷ng gi¸ thÓ nµy hiÖu qu¶ h¬n ®Êt tù nhiªn nhiÒu lÇn, do ®ã theo nh÷ng nghiªn cøu cña §øc th× trung b×nh mçi c©y ®­uêng phè tÇm trung chØ cÇn kho¶ng 12 m3 cho bé rÔ. Con sè nµy vÉn lµ rÊt lín vµ ®¾t tiÒn, nh­ung Ýt ra lµ cßn kh¶ thi. Trong chu­¬ng nµy chóng ta sÏ bµn kü vÒ vÊn ®Ò gi¸ thÓ.

Nãi chung, gi¸ thÓ lµ nh÷ng vËt liÖu thay thÕ cho ®Êt trång c©y ë ®­uêng phè, vµ cÇn cã nh÷ng ®Æc tÝnh sau:

1-    CÇn ph¶i cung cÊp dinh du­ìng l©u dµi cho c©y, v× c©y ®u­êng phè kh«ng thÓ ®u­îc bãn bæ sung. Do ®ã gi¸ thÓ ph¶i cã hµm l­uîng dinh du­ìng rÊt cao nhu­ng kh«ng ®u­îc hßa tan hay bÞ röa tr«i hay g©y ngé ®éc mµ chØ nh¶ ra dÇn dÇn theo nhu cÇu cña bé rÔ c©y.

2-    CÇn ph¶i cung cÊp ®ñ kh«ng khÝ cho bé rÔ trong kh«ng gian nhá h¬n nhiÒu so víi tù nhiªn, do ®ã gi¸ thÓ ph¶i cã ®é xèp h¬n nhiÒu so víi ®Êt vµ ph¶i gi÷ ®u­îc ®é xèp ®ã l©u dµi, kh«ng bÞ chÆt, ®Æc l¹i

3-    CÇn ph¶i cung cÊp ®ñ n­uíc nhu­ng kh«ng bÞ óng, do ®ã gi¸ thÓ ph¶i cã tÝnh mao dÉn cao nhu­ng tho¸t n­uíc tèt.

4-    CÇn ph¶i cã kh¶ n¨ng chÞu t¶i, kh«ng ®­uîc xÑp, lón

5-    CÇn ph¶i dÉn rÔ xuèng s©u vµ ng¨n kh«ng cho rÔ ¨n næi trªn mÆt

6-    CÇn ph¶i cung cÊp chç b¸m cho bé rÔ, ®Ó c©y khái ®æ vµ rÔ khái b¸m vµo nh÷ng vËt kh¸c

Kh«ng cã mét lo¹i gi¸ thÓ nµo lµ cã thÓ ®¶m b¶o ®u­îc hÕt nh÷ng thuéc tÝnh nãi trªn, v× nh÷ng thuéc tÝnh nµy ®«i khi tr¸i ng­uîc nhau. V× thÕ ng­uêi ta lµm ra nhiÒu lo¹i gi¸ thÓ kh¸c nhau, dïng vµo nh÷ng viÖc kh¸c nhau.

1-    Thø nhÊt lµ lo¹i gi¸ thÓ ®Ëm ®Æc dinh d­uìng, dïng ®Ó r¾c d­uíi ®¸y hè, cã môc ®Ých dô rÔ xuèng s©u vµ cung cÊp chÊt dinh du­ìng l©u dµi cho bé rÔ, gäi lµ chÊt dô rÔ. Lo¹i nµy rÊt ®¾t, chØ sö dông víi liÒu l­uîng nhá. Gi¸ thÓ nµy th­uêng ®­uîc lµm tõ nguyªn liÖu g¹ch nung, tÈm nh÷ng hçn hîp axit humic vµ c¸c kho¸ng vi l­uîng. ChÊt liÖu nÒn nµy cã tÝnh xèp vµ ®é liªn kÕt h÷u c¬ cao, do ®ã nã cã thÓ n¹p vµ tÝch tr÷ l©u dµi chÊt dinh d­uìng vµ chØ nh¶ ra khi cã lùc hót cña rÔ. Gi¸ thÓ th«ng thu­êng cã thÓ dù tr÷ dinh d­ìng kho¶ng 40 n¨m. Nh÷ng gi¸ thÓ tèt cã thÓ tr÷ chÊt dinh d­uìng cho hµng tr¨m n¨m. LiÒu luîng vµ tû lÖ c¸c chÊt dinh du­ìng, kÝch th­uíc h¹t, ®é cøng, ®é xèp c¸c h¹t lµ nh÷ng chØ sè ®Ó ph©n biÖt nh÷ng lo¹i gi¸ thÓ kh¸c nhau, dïng cho nh÷ng loµi c©y kh¸c nhau, víi thêi gian t¸c dông kh¸c nhau. Nh÷ng chÊt dinh du­ìng dïng cho läai gi¸ thÓ nµy ®­uîc gi÷ b¶n quyÒn vµ th­uêng ph¶i mua s½n. B¶n th©n n­uíc §øc hiÖn còng nhËp nh÷ng chÊt nµy tõ mét sè nhµ m¸y chuyªn s¶n xuÊt ë Mehico. Cßn phÇn g¹ch nung cã thÓ tù lµm. §Ó tiÕt kiÖm, nªn dïng nh÷ng lo¹i g¹ch tõ nh÷ng c«ng tr×nh x©y dùng ph¸ bá hoÆc g¹ch háng cña lß g¹ch. G¹ch cµng giµ th× kh¶ n¨ng chÞu lùc cµng cao nhu­ng kh¶ n¨ng gi÷ n­íc, gi÷ chÊt dinh d­ìng cµng gi¶m, do ®ã cã thÓ mét gi¸ thÓ ph¶i ®u­îc trén nhiÒu lo¹i g¹ch ®Ó ®¶m b¶o c¶ hai tiªu chÝ. Tïy môc ®Ých cña tõng chç trång mµ t¨ng tû lÖ g¹ch non hay g¹ch giµ. Ngoµi g¹ch ra, ngu­êi ta còng cã thÓ dïng nh÷ng lo¹i ®¸ non, ®¸ ®á tõ nham th¹ch nói löa hoÆc xØ than ®Ó lµm vËt liÖu gi¸ thÓ, tïy vµo viÖc vËt liÖu nµo s½n cã nhÊt mµ quyÕt ®Þnh. Nh÷ng lo¹i sau ngoµi lý tÝnh cßn cung cÊp mét sè kho¸ng chÊt quan träng. Ngoµi vËt liÖu gi¸ thÓ chÝnh trªn, c¸c gi¸ thÓ cßn cã thÓ ®­îc trén thªm ®¸ d¨m, c¸t, sái v.v. ®Ó t¹o ra nh÷ng lý tÝnh tèi ­uu.

2-    Lo¹i gi¸ thÓ thø hai lµ gi¸ thÓ lÊp hè, chñ yÕu nh»m cung cÊp kh«ng gian tho¸ng khÝ, ®é Èm cho rÔ, còng cã thÓ cã chÊt dinh du­ìng. Nh÷ng chØ sè lý tÝnh quan träng nhÊt cña gi¸ thÓ nµy lµ ®é chÞu lùc, tæng ®é xèp, ph©n bè ®é xèp, kh¶ n¨ng mao dÉn, kh¶ n¨ng tho¸t nu­íc. Nh÷ng lý tÝnh nµy chñ yÕu phô thuéc vµo ®é giµ cña g¹ch lµm gi¸ thÓ vµ kÝch thu­íc h¹t. H¹t cµng lín th× ®é xèp cµng lín nh­ung kh¶ n¨ng gi÷ Èm sÏ gi¶m. Yªu cÇu vÒ ®é chÞu lùc cµng cao th× kÝch th­uíc vµ ph©n bè c¸c h¹t cµng ph¶i ®Òu.
Kh¶ n¨ng tho¸t nu­íc cña gi¸ thÓ lµ kf ≥ 1,0 x 10-6 m/s
Kh¶ n¨ng gi÷ nu­íc cña gi¸ thÓ ph¶i ®¹t tèi thiÓu 25% thÓ tÝch
§é xèp cña gi¸ thÓ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cung cÊp du­ìng khÝ cña gi¸ thÓ ®ã ph¶i ®¹ ®­uîc tèi thiÓu 35% thÓ tÝch
Trong 35% thÓ tÝch khÝ nµy th× ph¶i cã Ýt nhÊt 1/3 vµ nhiÒu nhÊt lµ 2/3 lµ nh÷ng kho¶ng trèng lín (pf<1,8), v× chØ cã nh÷ng kho¶ng trèng nµy rÔ t¨m míi cã thÓ len vµo ®u­îc.
TÊt c¶ nh÷ng lý tÝnh nãi trªn lµ trong tr¹ng th¸i nghiÖm thu, cã nghÜa lµ khi ®· nÐn ®Ó ®¹t ®u­îc ®é chÞu lùc quy ®Þnh. (®é chÆt ®Êt proctor Ýt nhÊt lµ DPr 95 %)
Ngoµi ra cßn cã nh÷ng hãa tÝnh cña gi¸ thÓ nh­ ®é pH, tû lÖ dinh d­ìng, muèi, c¸c kho¸ng vi luîng, c¸c lo¹i ®éc tè v.v. Gi¸ thÓ nµy cã ®é dinh duìng kh¸c nhau. §èi víi nh÷ng hè trång c©y th«ng thu­êng th× gi¸ thÓ nµy vÉn cã hµm l­uîng dinh d­uìng cao, lµ nguån cung cÊp dinh duìng chÝnh cho c©y. RÔ c©y sÏ mäc ®Çy hè. Nh÷ng hè nµy kh«ng dïng chÊt dô rÔ nãi trªn. Cßn ®èi víi nh÷ng ®u­êng dÉn rÔ nh»m dÉn rÔ ®i theo hu­íng nhÊt ®Þnh th× dïng lo¹i lÊp hè Ýt dinh d­uìng. Nh÷ng gi¸ thÓ lÊp hè kh«ng cÇn cã ®é bÒn dinh d­uìng nh­ chÊt dô rÔ, v× nã n»m gÇn bÒ mÆt, cã thÓ dÔ dµng thay thÓ hoÆc n¹p thªm chÊt dinh d­uìng.
Tû lÖ mïn vµ chÊt dinh du­ìng trong c¸c gi¸ thÓ ®èi víi nh÷ng gi¸ thÓ chÞu lùc tèi ®a lµ 2%, ®èi víi gi¸ thÓ thu­êng th× tõ 2-4%.
Tû lÖ muèi kh«ng ®u­îc vu­ît qu¸ 150mg/100g gi¸ thÓ

3-    Cuèi cïng lµ gi¸ thÓ chÞu b¸m, ®ã thuêng lµ nh÷ng t¶ng ®¸ hoÆc bª t«ng lín, ®Æt ë ®¸y hè ®Ó cho rÔ c©y b¸m vµo. Khi ®ã c©y sÏ v÷ng h¬n, khã ®æ vµ rÔ c©y kh«ng t×m c¸ch b¸m vµo nh÷ng vËt kh¸c mµ ta kh«ng muèn nhu­ mãng nhµ, hÖ thèng èng n­uíc, èng ga, ®uêng ®iÖn.

Gi¸ thÓ trªn c¬ së g¹ch nung ®Ëp nhá	Gi¸ thÓ trªn c¬ së nham th¹ch
Gi¸ thÓ trªn c¬ së xØ than	Cã thÓ nhiÒu lo¹i gi¸ thÓ ®­îc trén ®Òu víi nhau tru­íc khi dïng.

Gi¸ thÓ cã ®é chÞu lùc b×nh thu­êng hay cã h¹t to ë du­íi, h¹t nhá ë trªn	Gi¸ thÓ chÞu lùc cao cÇn cã ph©n bè h¹t t­¬ng ®èi ®ång ®Òu.
35% thÓ tÝch gi¸ thÓ ph¶i lµ khÝ trong ®ã cã Ýt nhÊt 1/3 lµ nh÷ng xoang khÝ lín pF<1,8	§é tho¸t n­uíc kf ≥ 1,0 x 10-6 m/s
M¸y nÐn thö lý tÝnh cña gi¸ thÓ	M¸y nÐn thö ®é chÞu lùc cña gi¸ thÓ ngoµi thùc ®Þa

Ở đây còn một loạt bài về nghiên cứu cây xanh, bệnh, nấm cộng sinh, chọn loại, điều tra...đón đọc
                                                                                                 Người đăng bài: Huỳnh Quốc Hội

MỘT SỐ HÌNH ẢNH THAM KHẢO VỀ CÂY XANH ĐƯỜNG PHỐ TẠI VIỆT NAM

 Cây tự đổ trên đường Nguyễn Văn Linh - Đà nẵng. Còn dưới là hình tại Hà Tĩnh

Bệnh viện Hà Tĩnh, mặt trước, mặt sau, trong sân, ngoài đường, chỉ thây toàn nắng là nắng, KHÔNG CÓ MỘT CÁI CÂY. Khiếp thật

Đất Hà Tĩnh, nắng cháy da, mà tìm ra được 1 cây xanh đường phố có bóng mát thì thật là như kim dưới bể. Có thể nói, những cây lớn, cổ thụ trên đường phố mà gọi là cây đẹp, to, cho bóng mát, thì hầu như là được trồng từ thời Pháp hoặc trước 1975. Không biết lúc đó người ta có để ý đến việc đào hố trồng cây, chăm cây, lựa cây đúng cach hay không? Hay là do mật độ bê tông và đô thị hóa lúc đó chưa cao  như bây giờ, nên cây còn có không khí để hít thở mà lớn. Các đô thị Việt Nam bây giờ ở đâu cũng thế. Từ Sài Gòn, miền Trung đến Hà Nội, hãy thử chỉ ra một cây cổ thụ đường phố có 40 năm tuổi (đáng lẻ là phải nói chỉ ra 1 thành phố, hoặc 1 khu phố, hoặc 1 đường phố).

Hình chụp tại Quảng Ngãi, nút giao thông lên nhà máy đường, quy mô đường phố quá lớn so với mức độ che phủ của cây xanh (nếu có), và với quy mô kích thước con người. Chúng ta làm đô thị cho ai ở, ai đi lại?

 

Tìm con don chính hãng, phải đi đường Ngĩa Dõng, xuống tận Nghĩa Phú, cách đường tránh Quảng Ngãi 10km, sau khi ăn thử 3 quán ở Cổ Lũy, thì quán xuống tay trái là ngon nhất (đối diện quán Bà Sáu, góp ý cho bà chủ là nên đặt 1 cái tên, ví dụ là Bà Hòa, thay cho cái tên Bánh bèo nóng)

 

Còn cây xanh đô thị Tam Kỳ thì sau: CŨNG THẬT ĐÁNG CHÁN. Sau bao nhiêu năm đường Huỳnh Thúc Kháng trồng cây hoa sữa vì bãi hát Hoa sữa nồng nàn hà Nội phố đêm đêm, đã phải nghiến răng chặt hết vì hoa rụng và mùi quá nồng cho gần 100 cây trên 1 tuyến phố, đường Hùng Vương trồng 5,2km cây Sa và dầu giữa con lươn khổng lồ, thì sau 1 đời Chủ tịch lại chặt bỏ (gọi là chặt bỏ vì cây rễ cọc mà bứng đi trồng ở quảng trường thì khoog chết cũng không phát triển, mà bây giờ Quảng trường cũng đã dọn sạch hết để xây dựng lại) trồng hoa và cau trên toàn tuyến. Thật hỡi ôi. VIỆT NAM nó vậy, nhưng Tam Kỳ, ít ra, cũng còn nhiều cây tự nhiên nổi tiếng. Như Cồn Thị, nổi tiếng với 2 Cây thị khổng lồ. Đường sưa và rừng cừa dọc Hương Trà Tam Kỳ

2 cây thị của Cồn Thị, Tam Kỳ.

Đường sưa và rừng cừa dọc mép sông Tam Kỳ là báu vật còn sót lại của Tam Kỳ. 3 cái đồi định danh cho Tam Kỳ thì đã bị ủi phẳng đi 1 (đồi Trà Cai, là cái đồi chống lưng cho Trụ sở UB Tỉnh). Cho nên, tốt nhất là đừng có quy hoạch sinh thái sinh thiếc gì cho Hòa Hương, kẻo làm thì lại tan hoang cái báu vật còn sót lại của Tam Kỳ.






P/S. Đang cần tìm nhà đầu tư (25 tỷ) để cùng đầu tư nhà máy sản xuất giá thể. Giá trị ước chừng 30 tỷ, cung cấp cho Việt Nam hoặc ít ra là miền Trung Tây Nguyên.